Omgevingswet - Meer verandering dan je denkt, minder dan waar je bang voor bent

Stantec is dit jaar wederom de hoofdsponsor van de Dag van de Omgevingswet. We zijn uiteraard op 4 oktober in Utrecht aanwezig op het evenement van de VVM, waar alle ins en outs rond de Omgevingswet voorbijkomen. In de aanloop naar 4 oktober delen onze experts hun inzichten en specialismen. Dit keer de beurt aan Koen Snelder, Senior Consultant Strategisch Omgevingsmanagement.

Meer verandering dan je denkt, minder dan waar je bang voor bent

Iedereen is bezig met de Omgevingswet. En dat is goed want de datum van inwerkingtreding, 1 januari 2021, komt snel dichterbij. Toch vraag ik me af of iedereen wel de juiste veranderopgave voor ogen heeft. Met die veranderopgave is namelijk iets vreemds aan de hand.

Stel je leest alleen de feitelijke wettekst. Dus sec de artikelen van de wet en de algemene maatregelen. Dit levert het beeld op van een verandering die zeker vraagt om inzet en aanpassing, maar eigenlijk allerzins meevalt. De verandering is goed te bereiken door de bestaande structuren, werkwijzen en beleidsdocumenten als uitgangspunt te nemen.

Lees je de bijbehorende stukken, de toelichting, de nieuwsartikelen, handreikingen en infosheets, ontstaat een ander beeld. Het beeld van een fundamentele wijziging in de verhouding tussen overheid en maatschappij, een breken met de huidige paradigma’s over hoe rollen, taken en verantwoordelijkheden verdeeld zijn en ingevuld moeten worden, wie praat en wie luistert, wie vraagt en wie bepaalt. Jan Rotmans noemt dit in zijn essay over de Omgevingswet van mei dit jaar een ‘transitie’; een ingrijpende en vernieuwende verandering van structuur, cultuur en werkwijze.

Wat is nu de waarheid? De kleine verandering van de regels, of de grote transitie van de bijbehorende stukken? Als je de motivatie leest van de Rijksoverheid, waarom de wet tot stand is gekomen en de doelstellingen ervan, is er geen twijfel mogelijk dat zij de transitie voor ogen heeft.  Belangenorganisaties als VNG, IPO en UVW onderschrijven dit actief in allerlei brieven, plannen en signalen. Het feit dat er steeds meer initiatieven ontstaan rondom publiek-private samenwerkingen, dat iedere succesvolle aanpak van maatschappelijke problematiek (energietransitie, circulaire economie) tegenwoordig gestoeld is op samenwerking en dat burgers zich steeds kritischer uitlaten over ondoorzichtige beleidsvorming en binnenskamers opgestelde plannen; allemaal signalen dat de maatschappij ook gaat voor transitie.

De snelle conclusie is dus dat een juiste implementatie van de Omgevingswet er een is vanuit de geest van de Omgevingswet. Betekent dit dat je dan niet kan kiezen voor een consoliderende veranderstrategie? Nee, is mijn mening. Dat past immers niet bij de Omgevingswet in haar brede context en het Rijk heeft de wet wel  zo bedoeld. Is dat erg? Veel ambtenaren waar ik mee spreek zijn van mening dat bepaalde dingen in hun organisatie simpeler en transparanter kunnen. Dat het beter zou zijn om de burgers meer te betrekken bij beleids- en besluitvorming. Veel coalitieakkoorden – ook van vóór de gemeenteraadverkiezingen van 2018 – bevatten al taal die dicht bij de doelstellingen van de Omgevingswet komt. Gezien die wens lijkt het dus helemaal niet zo erg dat de Omgevingswet nu een wat meer dwingende por geeft om het ook echt zo te gaan doen.

En het is ook helemaal niet zo erg! Ervaring leert dat transitie binnen een kleinere organisatie (en dan heb ik niet over een gemeente als Amsterdam of Utrecht) niet het grootse, ingewikkelde en ongewenste proces is waar men altijd bang voor gemaakt wordt. Is het verstorend? Ja. Ligt de organisatie twee jaar overhoop? Ja. Maar het werk gaat door en naarmate men in die twee  gewenningsjaren de kinderziektes uit de nieuwe manier van werken haalt, wordt nieuw alweer bijna normaal. Alleen een normaal wat past bij de huidige maatschappij en hoe wij daarbinnen samen verantwoordelijk zijn en verantwoordelijkheid nemen.

Dit blog is ook te vinden op Koen's profiel op LinkedIn.